مارکر سلولی جدیدی برای تشخیص سرطان‌ :

مارکر سلولی جدیدی برای تشخیص سرطان‌ : 

دانشیار دانشگاه تربیت مدرس موفق به شناسایی «بیان متفاوت فرم‌های پیرایشی مختلف OCT4 (مهمترین مارکر سلول‌های بنیادی) در سلول‌های پرتوان و غیر پرتوان انسانی» شد که این یافته ها می تواند در شناخت بهتر زیست شناسی سرطان، تشخیص مولکولی و درمان هدفمند سرطان راهگشا باشد.

دکتر سید جواد مولی، عضو هیات علمی گروه ژنتیک دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با خبرنگار«پژوهشی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با این توضیح که سلول‌های بنیادی توسط مارکرهای خاصی شناسایی می‌شوند اظهار کرد: این مارکرها به ما کمک می کنند تشخیص دهیم که آیا سلولی بنیادی است یا خیر؛ به عنوان نمونه OCT4 ژنی است که محصول پروتئینی آن تنها در سلول‌های بنیادی بیان (تولید) می‌شود. این مارکر سلول‌های بنیادی می تواند به عنوان یک ژن تنظیم کننده باعث بیان ژن‌های پایین دست زیادی که مخصوص سلول های بنیادی است شده و عملکردهای این ژن‌ها از تمایز سلول‌های بنیادی به سایر سلول‌ها جلوگیری کند.

وی تصریح کرد: از این مارکر(OCT4) برای تایید نظریه سلول‌های بنیادی سرطانی استفاده شده است. بر اساس این نظریه در داخل جمعیت سلول‌های یک سرطان، تعداد معدودی سلول با ویژگی سلول‌های بنیادی وجود دارد که باعث پیشرفت و عود تومور و نیز مقاومت به درمان می شود. هدف اولیه این طرح این بود که آیا در بین سلول‌های سرطانی سلول‌هایی با ماهیت سلول‌های بنیادی و بیان کننده چنین مارکری وجود دارد یا خیر؟ نتایج این تحقیق نشان داد که مارکر OCT4 در سلول‌های سرطانی مثانه بیان می شود و این یافته فرضیه سلول‌های بنیادی سرطانی را مورد تایید قرار داد.

برگزیده نخست دهمین جشنواره بین المللی تحقیقاتی رویان در بخش ملی خاطر نشان کرد: در ادامه تحقیق توانستیم فرم (واریانت) خاصی از OCT4 را برای نخستین بار شناسایی کنیم. این واریانت را به نام OCT4B1 نامگذاری کرده و توالی آن را در بانک اطلاعاتی ژن به ثبت رساندیم. مطالعات بعدی که بر روی واریانت مورد نظر انجام شده، نشان داد که این فرم خاص در سلول‌های سرطانی مثانه و معده بیان بالایی دارد.

وی با بیان آنکه هر چه بدخیمی تومور‌ بیش‌تر باشد، بیان واریانت جدید افزایش پیدا می‌کند،‌ اظهار کرد: در درمان سرطان پزشک تشخیص می دهد که با توجه به درجه تمایز،‌ چه درمانی و با چه شدتی برای بیمار مناسب است. در واقع، هرچه سلول‌های یک بافت توموری تمایز یافته تر باشند، آن تومور خوش‌خیم تر است و هر چه درجه تمایز سلول‌ها پایین‌تر باشند آن تومور بدخیم‌تراست.

این محقق توضیح داد: در واقع سرطان‌هایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند به دو نوع خوش‌خیم و بدخیم تقسیم شدند که بیان واریانت جدید به میزان چشمگیری در تومورهای خوش خیم بیشتر بود.

دانشیار دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: از بافت طبیعی‌ مثانه بیماران مبتلا به سرطان که در زمان جراحی نمونه برداری انجام شده بود نیز به عنوان کنترل در این تحقیق استفاده شد. همانگونه که انتظار می رفت بیان واریانت OCT4B1 در سلول‌های طبیعی نسبت به سلول‌های سرطانی همان بیمار بسیار پایین‌تر بود.

وی در ادامه افزود: وقتی سلول، سرطانی می‌شود، بیان این واریانت نیز افزایش می یابد و این افزایش با توجه به درجه بدخیمی تغییر می‌کند که می‌تواند در تشخیص سرطان و تعیین درجه بدخیمی آن مؤثر باشد.

این پژوهشگرتصریح کرد: در فاز تکمیلی تحقیق بیان واریانت جدید در سلول‌های سرطانی کشت شده در محیط آزمایشگاه مهار گردید و اثرات این مهار در رفتار سلول‌های سرطانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایجی که در این مرحله به دست آمده حاکی از آن است که تغییرات شدیدی در ظاهر و حیات سلول‌ها به وجود می‌آید، یعنی سلول‌ها به سلول‌هایی خیلی بزرگ و با اندازه غیر طبیعی حاوی تعداد هسته های متعدد تغییر شکل پیدا می‌کنند.

مولی با بیان این که تقریبا اکثر سلول‌هایی که بیان واریانت OCT4B1 در آنها مهار گردیده به وسیله مرگ سلولی از بین می‌روند، اظهار داشت: این امر نشان دهنده آن است که این واریانت می‌تواند یک هدف بالقوه درمانی به شمار رود و مداخله در بیان این واریانت می تواند باعث از بین رفتن سلول‌های سرطانی شود.

عضوهیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان آنکه سرطان مثانه هدف اولیه این پروژه بوده است، خاطر نشان کرد: اما در ادامه این بررسی بر روی سرطان معده هم انجام شده است و ما سعی داریم با بررسی تعداد سرطان‌های بیش‌تری عملکرد عمومی این واریانت را در سرطان مورد تایید قرار دهیم.

وی تصریح کرد: این تحقیق بر روی بیش از 30 مورد نمونه سرطان مثانه، بیش از 40 نمونه سرطان معده و نیز طیف بسیار وسیعی از سلول‌های سرطانی و سلول‌های بنیادی به انجام رسیده است و بیان واریانت‌های مختلف OCT4 در این نمونه‌ها مقایسه شده است.

برگزیده نخست دهمین جشنواره بین المللی تحقیقاتی رویان در بخش ملی درباره این که آیا امیدی وجود دارد که این گونه پروژه‌ها به مرحله بالینی برسد؟ توضیح داد: تمام تحقیقاتی که انجام می‌شود، مثل قطعات پازلی است که کنار هم چیده می‌شوند و می‌تواند ما را یک قدم به آن تصویر واقعی نزدیکتر کند، اما این که یک کاری به تنهایی بتواند تحول عظیمی ایجاد کند، شاید خیلی اغراق آمیز و دور از واقعیت باشد. از این‌رو این تحقیق می‌تواند در کنار سایر تحقیقات و اطلاعاتی که جمع‌آوری شده، ما را به درمان آتی سرطان نزدیکتر کند.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا درباره چشم‌انداز استفاده از سلول‌های بنیادی در مهار سرطان گفت: بحث سلول‌های بنیادی سرطانی معطوف به بررسی بیولوژی سلول است و اینکه سلول سرطانی ویژگی‌هایی مشابه سلول‌های بنیادی دارد. در واقع در سایه این فرضیه می‌توانیم از اطلاعات سلول‌های بنیادی برای شناخت بهتر سلول‌های سرطانی استفاده کنیم و تا حدی دیدگاه خود را نسبت به پدیده تومورزایی تقویت کنیم.

مولی افزود: این پروژه در قالب چهار پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری از حدود سه سال پیش آغاز و هم اکنون نیز ادامه دارد. همچنین بخشی از نتایج تحقیق در ژورنال‌های معتبر بین المللی از جمله International Journal of Cancer و Stem Cells به چاپ رسیده است.