عمده مخالفتها در برابر توسعه بیوتکنولوژی، ریشه در ناآگاهی دارند

نویسنده: سید مهدی علوی 

بیوتکنولوژی یک تکنولوژی توانزا است که به طور بالقوه قابلیت تأثیرگذاری و تحول در سایر تکنولوژی­ها را در خود نهفته دارد. هر روز حوزه­های جدیدی به‌کاربردهای بیوتکنولوژی اضافه می‌شود. با دکتر علی هاتف سلمانیان، معاون مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی, در رابطه با حوزه‌های نوین بیوتکنولوژی از جمله واکسن‌های نوترکیب گفتگویی انجام شده که دیدگاههای وی در رابطه با واکسن‌های نوترکیب قبلاً در شبکه منعکس گردید. در ادامة بحث, دیدگاه‌های دکتر سلمانیان راجع به مخالفت‌های موجود و تقابل با توسعة بیوتکنولوژی در کشور را جویا شدیم که در زیر ارائه شده است:

ر مورد این­گونه مخالفت­ها باید واقع‌بینانه برخورد کرد. به طور حتم هر تغییری که بشر در سیستم­های طبیعی ایجاد می­کند علاوه بر تأثیرات مثبت، مقداری هم بر مشکلات او خواهد افزود. این موضوعی است که در مورد همه تکنولوژی­های ساخت بشر صادق است. به طور مثال در صنایع پتروشیمی ما با مشکلات زیست­محیطی روبرو هستیم. به طوری که برخی از فرآورده­های تولیدی این صنایع اصلاً قابل تجزیه در طبیعت نیستند. در عین حال مصرف چنین فرآورده­هایی اجتناب ناپذیر است.
به عقیده من راه اساسی برای برخورد با این مسائل، ایجاد تعادل در سیستم­هاست. یعنی باید تکنولوژی را به­کار گیریم و برای معضلات احتمالی آن نیز چاره­ای تدبیر کنیم. مثال بارز این موضوع استفاده از بنزین­های بدون سرب برای کاهش آلودگی­های زیست­محیطی است. راه حل دیگر برای غلبه بر مشکل آلودگی هوا، تغییراتی بوده است که شرکت­های اتومبیل­سازی در سیستم­های موتوری ایجاد کرده­اند تا سوخت کمتری مصرف شود. بنابراین، به صرف این‌که یک تکنولوژی، واجد مشکلات و عیوب احتمالی باشد نمی­توان آنرا نادیده گرفت و کنار گذاشت. این در واقع ضد توسعه بشر است.

ولی با این وجود باید نگرانی­ها را پذیرفت و درصدد رفع آنها برآمد. البته در بعضی موارد منشاء این نگرانی­ها عدم برخورداری از دانش کافی و اطلاعات دقیق از محتوای تکنولوژی به خصوص بیوتکنولوژی است. به طور مثال بسیاری از مردم، چون از مزایای اشعه رادیواکتیو در تشخیص بیماری­ها آگاه هستند، در برابر کاربرد آن موضع نمی­گیرند. در حالی­که همین اشعه منجر به مرگ کاشف آن شده است. اتفاقاً افزایش دانش و آگاهی از اثرات مضر این اشعه منجر به ابداع روش­ها و تجهیزاتی شده است که میزان خطر آنرا به حداقل رسانده است. در مورد مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی نیز این نگرانی وجود دارد و بارزترین علت آن‌هم عدم آگاهی است.

من معتقدم در مورد کاربری­های بیوتکنولوژی باید احتیاط آگاهانه صورت پذیرد نه صرفاً مخالفت معترضانه. برای توضیح بیشتر باید عرض کنم الان طبق آمار بیش از 95 درصد روغن خوراکی کشور وارداتی است. باز آمار نشان می­دهند که بیشترین درصد گیاهان تراریخته (گیاهانی که از نظر ژنتیکی دست­ورزی شده­اند) گیاهان روغنی مثل سویا، کلزا، پنبه و آفتابگردان هستند. با این حال از کجا معلوم که واردات روغن به کشور متعلق به همان گیاهان تراریخته نباشد؟ بنابراین باید تلاش کنیم جنبه­های تاریک مسئله تبیین شود و قبل از مخالفت با هر موضوعی بدانیم با چه چیزی مخالفت می‌کنیم.

متأسفانه این عدم آگاهی در خصوص فناوری زیستی موجب گشته برخی افراد اعلام کنند که با بیوتکنولوژی می­توان صفات نامطلوب حیوانی را به انسان منتقل نمود. این مسائل صحت ندارند و فقط نتیجه برداشت­های نادرست از بیوتکنولوژی است. بنابراین اطلاع‌رسانی صحیح در این مورد و آگاه نمودن اذهان جامعه در رفع نگرانی‌ها موثر است. ما باید از این موهبت الهی در جهت منافع بشریت استفاده کنیم و به جای مخالفت با آن، جنبه­های مثبت آن را تقویت نماییم و در کشف جنبه­های ناشناخته آن نیز بکوشیم.

به نظر من برخی از این مخالفت­ها که برای ممانعت از ورود اطلاعات یا تکنولوژی خصوصاً تکنولوژی­های نو به کشور صورت می­گیرد، بیشتر به یک طنز شبیه است. این تکنولوژی­ها نیاز جامعة ما محسوب می­شوند. بشر به مدد بیوتکنولوژی توانسته بر بیماری­های مرگبار غلبه کند و ما نیز در کشور برای کاهش بیماری­های مهلک و تولید داروهای جدید به این تکنولوژی نیاز داریم. البته در حال حاضر چنین فرآوردهایی را از خارج وارد می­کنیم اما این روند را نمی­توان استمرار بخشید. تا کی می­توانیم وارد کننده باشیم و تولیدات دیگران را مصرف کنیم؟ علاوه بر آن، توجه به امکان تولید علم و دست‌یافتن به جایگاه شایسته در جهان می‌تواند از اهداف دیگر این علوم باشد. ماهیت این علوم به‌گونه‌ای است که می‌توان به‌واسطه آن جایگاه علمی کشور را نیز ارتقاء داد و عملا با امکانات محدود به دستاوردهای قابل قبول رسید.